Muzyka

Polski Latviski English

Wersja tekstowa

Być wiernym Ojczyźnie mej, Rzeczypospolitej Polskiej

Szukaj

MUZYKA

Strona główna Współpraca dwustronna Kultura Muzyka

MENU

O Łotwie

Polacy na Łotwie

Poradnik przedsiębiorcy

Gospodarka

Kultura

Ważne rocznice

Literatura

Muzyka

Jazz, pop, rock

Polscy laureaci Nagrody Nobla

Sztuki wizualne

Światowe dziedzictwo kultury w Polsce

Nauka

Muzyka klasyczna

Polską muzykę klasyczną w dużej mierze ukształtowała tradycja romantyczna. Jej prekursorem był Fryderyk Chopin (1810-1849) - wiele jego dzieł łączyło romantyczny idiom z polskim folklorem. Nurt ten podjął Stanisław Moniuszko (1819-1852), autor narodowych oper i szeregu pieśni, wykonywanych dziś m.in. w ramach Festiwalu Moniuszkowskiego w Kudowie-Zdroju. Tradycja chopinowska zaznaczyła się również w polskiej pianistyce. Wielcy wirtuozi fortepianu - Józef Hoffmann, Artur Rubinstein czy Ignacy Jan Paderewski - grywali Chopina ze szczególnym upodobaniem.

W dwudziestoleciu międzywojennym powołano do życia międzynarodowe konkursy, m.in. jeden z najstarszych na świecie Konkurs Skrzypcowy im. Henryka Wieniawskiego (wybitnego skrzypka-wirtuoza) w Poznaniu (od 1935), czy Konkurs Pianistyczny im. Fryderyka Chopina w Warszawie (od 1927), na którym debiutowali m.in. Dmitri Szostakowicz, Janusz Olejniczak i Krystian Zimerman. W dziedzinie kompozycji prym wiódł wówczas Karol Szymanowski (1882-1937, m.in.. balet Harnasie), która stała się ostatnio popularna w Europie dzięki zaangażowaniu sir Simone'a Rattle'a, dyrygenta orkiestry miasta Birmingham, w propagowanie dzieł kompozytora (m.in. komplet nagrań dla EMI).

Po II wojnie światowej polscy kompozytorzy, działając pod silną presją polityczną, zmuszeni byli do pisania utworów okolicznościowych. Niektórzy emigrowali (Roman Palester, Andrzej Panufnik, Roman Maciejewski), inni - nie chcąc się podporządkować systemowi, nawiązywali do folkloru bądź ideałów muzyki absolutnej. Dzięki temu powstały dzieła wartościowe, nie uwikłane w kwestie polityczne (I Symfonia Lutosławskiego, utwory Grażyny Bacewicz, Bolesława Szabelskiego). Sytuacja uległa zmianie po 1956 r., wraz z polityczną "odwilżą". Polacy szybko odnaleźli się w nowych realiach artystycznych. W niezwykle szybkim tempie powstawały dzieła będące ciekawym poszerzeniem idei popularnych w Europie - wśród nich wybijały się utwory Tadeusza Bairda i Kazimierza Serockiego. Twórcy ci założyli w 1956 r. istniejący do dziś coroczny Międzynarodowy Festiwal Muzyki Współczesnej Warszawska Jesień, jeden z najważniejszych w Europie.

Równie szybko pojawiły się rewolucyjne idee estetyczne związane z tzw. sonoryzmem, czyli techniką tworzenia muzyki w oparciu wyłącznie o barwy dźwiękowe. Pionierem sonoryzmu był Krzysztof Penderecki (1933), który wskazał zupełnie nowy kierunek rozwoju muzyki współczesnej w Europie. Awangardowość Pendereckiego wydawała się szokująca - bez skrupułów wykorzystywał odgłosy z pogranicza sztuki i życia - szmery, stuki, jęki pił czy klekot maszyn do pisania (Fluorescencje). Dla odmiany Witold Lutosławski (1913-1994) skupił twórczą uwagę na problemach doskonałości formy oraz dźwiękowym wyrafinowaniu. Jego muzyka to sztuka wielowarstwowa, bogata i zróżnicowana wewnętrznie, urzekająca dyskretnym urokiem dźwiękowych konstelacji, choć nie pozbawiona dramatycznego zacięcia (III i IV Symfonia, Koncert fortepianowy).

Za czołowego przedstawiciela awangardy muzycznej uchodził również Wojciech Kilar (1932), dziś przede wszystkim uznany twórca muzyki filmowej (zob. str. 39); autor m.in. utworów na orkiestrę: Riff 62 (1962), Generique (1963) i Diphtongos (1964). Do najpopularniejszych dzieł z tamtego czasu należy poemat symfoniczny Krzesany (1974), wyraz fascynacji Kilara tzw. minimal music, charakteryzującą się oszczędnością formy i treści. Utwór zrobił wielką karierę i jest wciąż bardzo chętnie grany i słuchany.

Odejście od awangardy na rzecz zbliżenia się ku słuchaczowi znalazło ucieleśnienie w utworach Henryka Mikołaja Góreckiego (1933). Górecki, za młodu zdeklarowany zwolennik bezkompromisowości, stopniowo ewoluował ku postawie mistyka, czego najlepszym dowodem stała się jego III Symfonia, skomponowana w 1976 r. Kilkanaście lat później doczekała się ona nieprawdopodobnej kariery medialnej. Sprawiła to płyta amerykańskiej firmy Elektra Nonesuch z nagraniem Symfonii w wykonaniu amerykańskiej śpiewaczki Dawn Upshaw i zespołu London Sinfonietta. Utwór trafił na pierwsze miejsca amerykańskich i angielskich list przebojów i zajął 5. miejsce w rankingu najpopularniejszych utworów muzycznych roku 1993 w Wielkiej Brytanii. Angielskie radio Classic FM na żądanie słuchaczy nadawało fragmenty utworu Góreckiego na okrągło. Słuchali III Symfonii melomani i ludzie nie mający na co dzień nic wspólnego z muzyką klasyczną, młodzież i kierowcy długodystansowych ciężarówek. Górecki ze swoją prostą, ale żarliwą muzyką trafił do wszystkich, odsłaniając świat najbardziej podstawowych emocji.

Wielu kompozytorów zwróciło się ku zapomnianym, tradycyjnym ideałom. Uwidoczniło się to szczególnie mocno w twórczości Pawła Szymańskiego i Pawła Mykietyna. Ich utwory cechuje oryginalne nawiązywanie do stylistyki klasycyzmu, romantyzmu, a nawet baroku (Sonety Mykietyna według Szekspira), dalekie od pustego naśladownictwa. Sednem tej postawy estetycznej jest próba odnalezienia nowych znaczeń klasycznej sztuki w kontekście współczesnej kultury.

Dialog z tradycją zaznaczył się również bardzo silnie w ostatnich utworach Pendereckiego, czego dowodem są zwłaszcza oratoria i opery kompozytora (m.in. Diabły z Loudun, Raj utracony, Czarna Maska), stanowiące trzon polskiej twórczości operowej.

Warto wspomnieć niedawne premiery Ignoranta i szaleńca Mykietyna, Balthasara Zygmunta Krauzego (na stałe działającego w Paryżu) oraz Antygonę Bernadetty Matuszczak. Współczesne polskie dzieła sceniczne są - na równi z klasyką gatunku - wystawiane przez czołowych reżyserów, m.in. Mariusza Trelińskiego, Ryszarda Peryta czy Krzysztofa Nazara. Wielkie formy wokalno-instrumentalne goszczą na corocznym festiwalu Wratislavia Cantans - od chorałów gregoriańskich po Gospel & Negro Spirituals, od klasyków po twórców awangardowych, a wszystkie w znakomitych wykonaniach światowej klasy orkiestr, chórów, zespołów i solistów, w interpretacjach takich dyrygentów, jak Antoni Wit, Kazimierz Kord, Jacek Kaspszyk, Tadeusz Strugała. Jerzy Maksymiuk - jedna z najbarwniejszych postaci polskiej dyrygentury - koncertuje przeważnie za granicą, podejmując chętnie nowe, nieznane dotąd propozycje repertuarowe. Dyrygował m.in. jedną z najlepszych orkiestr świata - BBC Scottish Symphony Orchestra z Glasgow, otrzymując na koniec zaszczytny tytuł Dyrygenta-Laureata tej orkiestry.

Wśród artystów obecnych na polskich scenach czołowe miejsca zajmują śpiewacy - Teresa Żylis-Gara, Ewa Podleś, Kira Boreczko, Wiesław Ochman, Romuald Tesarowicz. Wielu z nich stale przebywa co prawda za granicą, podobnie jak kompozytorzy Zygmunt Krauze i Hanna Kulenty, skrzypek Bartłomiej Nizioł, klawesynistka Elżbieta Chojnacka, pianiści Krystian Zimerman i Piotr Anderszewski, są jednak trwale związani z polską spuścizną kulturową, co przejawia się w ich repertuarze.

Grzegorz Fitelberg (ur. 18 października 1879 w polsko-żydowskiej rodzinie w Dyneburgu na Łotwie, zm. 10 czerwca 1953 w Katowicach) - polski dyrygent i kompozytor. W roku 1896 ukończył studia muzyczne w Instytucie Muzycznym w Warszawie pod kierunkiem Stanisława Barcewicza (skrzypce) i Zygmunta Noskowskiego (kompozycja). W 1896 został zaangażowany do orkiestry Teatru Wielkiego w Warszawie, gdzie pracował do 1904. Od 1901 był również koncertmistrzem orkiestry Filharmonii Warszawskiej. W okresie tym zajmował się także komponowaniem, odnosząc sukcesy w kilku konkursach. Jako dyrygent zadebiutował w roku 1904 w Filharmonii Warszawskiej. W 1905 wspólnie z Karolem Szymanowskim, Mieczysławem Karłowiczem, Ludomirem Różyckim i innymi założył grupę kompozytorską Młoda Polska. Stosunkowo szybko zrezygnował jednak z ambicji kompozytorskich, poświęcając się całkowicie dyrygenturze. W tej roli z wyjątkowym oddaniem propagował nowoczesną muzykę. W latach 1908-11 był dyrygentem Filharmonii Warszawskiej, występując gościnnie w najważniejszych centrach muzycznych Europy (Berlin, Lipsk, Drezno i Wiedeń). W latach 1912-13 dyrygował w Hofoper w Wiedniu, w 1913 powrócił do Warszawy. W latach 1914-19, na zaproszenie Sergiusza Kusewickiego dyrygował w Rosji, początkowo w Piotrogrodzie (1914-19), a potem w 1920-21 w Moskwie. W latach 1921-24 pełnił funkcję dyrygenta Baletów Rosyjskich Siergieja Diagilewa, z którymi występował m.in. w Paryżu, Londynie, Brukseli i Monte Carlo. Od 1923 do 1934 był ponownie dyrygentem Filharmonii Warszawskiej. W 1929 wybudował willę w Warszawie na Saskiej Kępie przy ul. Elsterskiej 3, w której mieszkał wraz z Haliną Szmolcówną. Od 1935 kierował orkiestrą Polskiego Radia w Warszawie. W listopadzie 1939 opuścił Warszawę i przeniósł się do Paryża. Lata 1940-45 spędził w Ameryce Południowej i USA. Po powrocie do kraju w 1947, objął dyrekcję Wielkiej Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia w Katowicach. W latach 1950-51 był także profesorem w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Katowicach. Do jego uczniów należał m.in. Karol Stryja, inicjator Międzynarodowego Konkursu Dyrygentów im. Grzegorza Fitelberga. W dorobku Grzegorza Fitelberga znajdziemy przede wszystkim instrumentalizacją, poematami symfonicznymi, utworami orkiestrowymi oraz utworami kameralnymi. Spośród najważniejszych z nich wymienić tutaj należy utwory takie jak: Etiuda b-moll op. 4 nr 3, Trzy fragmenty z poematów Kasprowicza op. 5, Nokturn i tarantellę op. 28, Pieśń Roksany z opery Król Roger (op. 46), Cztery tańce polskie oraz pieśni: op. 13 nr 2 i 4, nr 6 z Pieśni miłosnych Hafiza op. 24, Pieśni kurpiowskie op. 58 nr 1, 3, 5, 7, 9, Pieśni opp.19, 21, 22, 23, Romances sans paroles, 2 utwory op. 11 na skrzypce i fortepian: D-dur (1892) i A-dur (1900), Sonata na skrzypce i fortepian a-moll op. 2 (1894), Trio fortepianowe f-moll op. 10 (1901), II Sonata na skrzypce i fortepian F-dur op. 12 (1901), Koncert skrzypcowy d-moll op. 13 (1902-1903), I Symfonia e-moll op. 16 (1904), poemat symfoniczny Pieśń o sokole op. 18 wg Maksyma Gorkiego (1905), Uwertura op. 14 (1905), Uwertura op. 17 (1906), II symfonię A-dur op. 20 (1907), poemat symfoniczny Protesilaus i Laodamia op. 24 (1908), Rapsodię polską op. 25 (1913), II rapsodię (1914), jak również obraz muzyczny obraz muzyczny W głębi morza op. 26 na wielką orkiestrę symfoniczną (1914). Przez pewien czas zajmował się również kompozycją jednak zajęcie to szybko porzucił Grzegorz Fitelberg poza własną twórczością był również pierwszym wykonawcą wielu utworów autorstwa m.in.: Mieczysława Karłowicza, Karola Szymanowskiego, Igora Strawińskiego, Grażyny Bacewicz, Andrzeja Panufnika czy Witolda Lutosławskiego. W 2004 w 125. rocznicę urodzin artysty odsłonięto pamiątkową tablicę w Dyneburgu.

FILHARMONIE W POLSCE

Filharmonia Narodowa
00-950 Warszawa, ul. Jasna 5

Filharmonia im. Karola Szymanowskiego w Krakowie
ul. Zwierzyniecka 1, 31 - 103 Kraków

Filhamonia Opolska im. Józefa Elsnera

ul. Krakowska 24, 45-075 Opole

Filharmonia im. Witolda Lutosławskiego
50-044 Wrocław, ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 19

Filharmonia Poznańska im. Tadeusza Szeligowskiego
ul. Św. Marcin 81, 61-808 Poznań

Polska Filharmonia Bałtycka im. Fryderyka Chopina w Gdańsku
80-751 Gdańsk, ul. Ołowianka 1

Filharmonia im. Mieczysława Karłowicza w Szczecinie
pl. Armii Krajowej 1, 70-455 Szczecin

Filharmonia Częstochowska
42-200 Częstochowa, Ul. T.W.Wilsona 16

Filharmonia Dolnośląska w Jeleniej Górze
58-500 Jelenia Góra, ul. Piłsudskiego 60

Filharmonia Koszalińska im. Stanisława Moniuszki
ul.Zwycięstwa 105, 75-001 Koszalin

Filharmonia im. Henryka Wieniawskiego w Lublinie
20-029 Lublin, ul. Marii Curie-Skłodowskiej 5

Filharmonia Łódzka im. Artura Rubinsteina
ul. Narutowicza 20/22, 90-135 Łódź

Warmińsko-Mazurska Filharmonia im. Feliksa Nowowiejskiego w Olsztynie
ul. Kościuszki 39, 10-503 Olsztyn

Opera i Filharmonia Podlaska w Białymstoku
ul. Podleśna 2, 15-227 Białystok

Filharmonia Pomorska im. Ignacego Jana Paderewskiego w Bydgoszczy
ul. Andrzeja Szwalbego 6, 85-080 Bydgoszcz

Filharmonia Rzeszowska im. Artura Malawskiego
ul. Chopina 30, 35 959 Rzeszów

Polska Filharmonia „Sinfonia Baltica" w Słupsku
Aleja Jana Pawła II 3, 76-200 Słupsk

Filharmonia Sudecka w Wałbrzychu
ul.Słowackiego 4, 58-300 Wałbrzych

Filharmonia Śląska w Katowicach
ul. Sokolska 2, 40-084 Katowice

Filharmonia Świętokrzyska im. Oskara Kolberga w Kielcach
Plac Moniuszki 2 B, 25-334 Kielce

Filharmonia Zabrzańska
Zabrze 41-800, ul. Wolności 325

Filharmonia Zielonogórska im. Tadeusza Bairda
pl. Powstańców Wlkp. 10, 65-075 Zielona Góra

Filharmonia Kaliska
Al. Wolnosci 2, 62-800 Kalisz

OPERY/TEATRY MUZYCZNE

Teatr Wielki - Opera Narodowa
pl. Teatralny 1, 00-950 Warszawa

Krakowska Opera Kameralna
Ul. Miodowa 15, 31-055 Kraków

Opera Krakowska
ul. Lubicz 48, 31-512 Kraków

Opera Wrocławska
ul. Świdnicka 35, 50 - 066 Wrocław

Warszawska Opera Kameralna
00-695 Warszawa, ul. Nowogrodzka 49

Państwowa Opera Bałtycka w Gdańsku
al. Zwycięstwa 15, 80-219 Gdańsk - Wrzeszcz

Opera na Zamku w Szczecinie
ul. Korsarzy 34, 00-540 Szczecin

ul. Korsarzy 34, 00-540 Szczecin

Opera Nova - Państwowa Opera w Bydgoszczy
ul. Gdańska 20, 85-006 Bydgoszcz

Opera Śląska
ul. St. Moniuszki 21/23, 41-902 Bytom

Teatr Muzyczny Operetka Wrocławska
ul. marsz. J. Piłsudskiego 72, 50-020 Wrocław

Opera w Poznaniu
Teatr Wielki im. Stanisława Moniuszki w Poznaniu
ul. Fredry 9, 60 - 967 Poznań

Scena Baletowa Bałtyckiego Teatru Dramatycznego im. J. Słowackiego w Koszalinie
ul. Modrzejewskiej 1275-729 Koszalin

Świdnicka Opera Kameralna
Świdnicki Ośrodek Kultury
Rynek 43, 58-100 Świdnica

Teatr Muzyczny w Gliwicach
ul. Nowy Świat, 55/5744-100 Gliwice

Teatr Muzyczny w Lublinie
ul. M.C. Skłodowskiej, 520-029 Lublin

Teatr Muzyczny Łódź
ul. Północna 47/5, 191-425 Łódź

Teatr Muzyczny "Roma" Warszawa
ul. Nowogrodzka 49, 00-695 Warszawa

Teatr Muzyczny im. Danuty Baduszkowej w Gdyni
Pl. Grunwaldzki 1, 81-372 Gdynia

Kielecki Teatr Tańca
25-334 Kielce, Plac Moniuszki 2B

Lubelski Teatr Tańca

Centrum Kultury w Lublinie
ul. Peowiaków 12, 20 007 Lublin

Polski Teatr Tańca - Balet Poznański
ul. Kozia 4, 61-835 Poznań

Śląski Teatr Tańca
ul. Żeromskiego 27, 41-902 Bytom

Polscy kompozytorzy filmowi o największej renomie międzynarodowej

- Wojciech Kilar - The Pianist (2002), Death and the Maiden (1994), reż. R. Polański; The Portrait of a Lady (1996), reż. J. Campion; Bram Stoker's Dracula (1992), reż. F.F. Coppola
- Zbigniew Preisner - Trzy kolory (1993-4), Podwójne życie Weroniki (1991), reż. K. Kieślowski; Secret Garden (1993), reż. A. Holland; Damage (1992), reż. L. Malle
- Jan A.P. Kaczmarek - Unfaihtful (2001), reż. A. Lyne; Bliss (1997), reż. L. Young; Washington Square (1997), reż. A. Holland
- Michał Lorenc - Bandyta (1997), reż. M. Dejczer; Exit in Red (1996), reż. Y. Bogayewicz; Blood and Wine (1996), reż. B. Rafelson
- Krzysztof Komeda - Nóż w wodzie (1961), Cul-de-sac (1966), Rosemary's Baby (1968), reż. R. Polański; Kattorna (1965), reż. H. Carlsen
- Bronisław Kaper - autor muzyki do ponad 150 filmów; laureat Oscara (Lili, 1953, reż. Ch. Walters); kompozytor słynnych tematów jazzowych (m.in. Green Dolphin Street i You Are All I Need)